Монтаж жасау тәсілдерін сипаттаңыз
Монтаж. Монтаж сөзі француз тілінен аударғанда екі мағына береді. Техникалық мағынасы – “алдын-ала жасалған жоспар бойынша, жоба, кескіндеме бойынша дайын бөлшектерден, басқа құрал-жабдықтардан машина құрастыру, құрылыстар тұрғызу, жөндеу жұмыстарын жасау”. Екіншісі – “белгілі бір шығарманы жүйелеп жасау үшін әр түрлі бөлімдерді таңдап, оларды құрастыру, мысалы кинода сценарийде жазылған жүйе бойынша түсірілген фильмнің бөлшектерін таңдап алып, құрау”._
Бізге екінші мағына сәйкес келеді, өнер, әдебиет сияқты журналистика да шығармашылық процесс болып табылады. Журналист радиохабарды жасамас бұрын, оның құрылымын анықтап, әрі құрып алады, шығарма құрылымына қажетті жеке элементтердің мән-мазмұнын ойша жіктеп алады. Әрине, бұл жұмыс процесінде өзгерістерге ұшырайды, дегенмен түпнұсқасы сақталады.
Монтаж – хабарды алдын-ала жазу барысында техникалық құрал ретінде танылса, ал тікелей эфирде біртұтас құрылымның өзіндік пішіні деп есептеледі, яғни хабардың жеке бөліктерін жалғау, сабақтастыру мәнінде қолданылады. Сонымен қатар үнтаспаға жазылған хабарды бір жүйеге түсіріп, артық-кемі жоқ толыққанды туындыға айналдыру процесінде іріктеу әдісі үлкен роль атқарады, ғалымның сөзімен айтсақ “іріктеу әдісі –бұл монтаж процесінің бастапқы нүктесі. Монтаж – бұл жекелеген бөліктерді жүйелеу, салыстыру, қарсы қою үшін біріктіру”. Сонымен қатар төмендегідей талаптарды ескеру қажет:
а) монтаждық бөліктердің ішкі байланысы және олардың ұқсастығы немесе қарама-қайшылығы;
ә) монтаждық бөліктердің бір-біріне деген эмоциялық қатынасы;
б) олардың ырғақты уақыттық мөлшері.
Радиоәңгіменің, радиокомпозицияның, сұхбаттың жоспарын құру, сұрақтардың тізбесін жасау – монтаждың алғашқы формасы, бұл қажетті материалдарды таңдауға, болашақта жасалатын фрагменттерді ойша түзуге белгілі бір дәрежеде ықпал етеді. Біздің тіл қатысуымыз, ойымыз, қоршаған ортаны қабылдауымыздың бәрі өңделуден тұрады. Радионың барлық бағдарламалары әр түрлі элементтер негізінде құрастырылып, өңделеді.Мәселен, ақпараттық хабарлардың құрылымын алсақ, бұл жерде жинақтау процесінің өзі жалпы монтаж деңгейінде түсіндіріледі, яғни ішкі байланыстарын жүйелеп құрастыру жалпы оқиғалардың жиынтығын түзу. Монтаж – ішкі байланыстарды түзудің негізгі жолы.
Монтаж жасаудың мүмкіндіктері әр жанрда алуан түрлі, яғни мәтінді жүйелеуден бастап, ұзақ сөздерді қысқарту, сәтсіз фрагменттерді алып тастау, техникалық жағынан дұрыс жазылмаған жерлерді үзіп алу, дыбыстық образды құрастыру.
Дыбыстық образ жасау негізінде монтаж жатыр, бұл жөнінде зерттеуші А.А. Шерель төмендегідей анықтама береді: “монтаж – это совокупность звуковых (речевых, музыкальных, шумовых) элементов, создающих посредством ассоциаций в обобщенном виде представление о материальном объекте, явлении, характере человека”.
Монтажды шығармашылық бағытта қолданудың тәсілдерін және оның қызмет формасын былайша көрсетуге болады:
— авторлық мәтін мен деректі жазбалар үзінділерінің сабақтастығы негізінде құрылымдық өзгерістер жасау;
— белгілі бір уақытқа сығымдау;
— материалдың мазмұнына сәйкестендіріп, сонымен қатар автордың негізгі ойына сүйене отырып қажетті дыбыстық бейнелеуші құралдарды, декорацияларды қолдану;
— әр түрлі кеңістікті танытатын және уақытты көрсететін жазбалардың жоспарын құру, сол арқылы оқиғаның болған мерзімін, сол оқиға өткен жерді сөзбен мінездемелеп, әр қырынан суреттеу;
— әр түрлі дыбыстық бейнелеуші (көркемдеу) құралдарын қарама-қарсы бағытта қолдану, яғни алуан түрлі пікірлердің, психологиялық тартыстардың, жоспарлардың, көріністердің қайшылығын көрсетуде шеберлікпен пайдалану;
— сюжет қозғалысында жүйелі, тізбекті, қатар жүру тәсілдерін қолдану;
— радиотуындының жиынтық композициясын құру.
Монтаж кезінде дыбыс күші (жоғары, төмен, контраст), пауза, бейнелеуші құралдар (сөзді музыкамен көркемдеу, әр түрлі шуларды сабақтастыра пайдалану, олардың ұзақтығы) әр түрлі нұсқада қолданылады.
Хабар жасау барысында монтажды қолдану аясы жанрлардың ерекшеліктері мен мүмкіндіктеріне сай, яғни атқаратын қызметі мен міндеті, стилистикалық және акустикалық өзгешеліктеріне орай анықталады.
Монтаж жанрлық қызметке тәуелді, белгілі бір мәселені шешу бағытына тәуелді, сонымен қатар жанрдың архитектоникасын, ішкі байланыстарын анықтап, алға қойылған шығармашылық міндеттердің іске асуына көмектеседі. Ақпараттық радиохабарда монтаж қарапайым, бірақ маңызды, яғни фактіні таңдап, іріктеу, мазмұндау, жалпы бағдарламаның құрылымында алатын орны сияқты пішінде танылады. Ал радиоәңгімеде, радиокомпозицияда монтаж дыбыстық образды құрастырудың басты құралы ретінде қолданылады.
Көркемдеу құралдары бір-бірімен тығыз байланысып, әрі сабақтасып мазмұнды, акустикалық бірліктегі жиынтық туынды түзеді.
Источник
Жеңіс күні. Әдеби монтаж
9 мамыр-Жеңіс күні.Әдеби монтаж. Бастауыш сынып оқушыларымен
Просмотр содержимого документа
«Жеңіс күні. Әдеби монтаж»
Мұғалім: Пирназарова А. Ж.
Тақырыбы: Желбіре, Жеңіс жалауы
Сабина: Соғыс өтті жалмап талай өмірді,
Қаншама қан еш жазықсыз төгілді.
Соғыс аты естілгенде құлаққа,
Елестетер қара тажал өлімді.
Келді міне, күндей жайнап гүл көктем,
Самал желі шашты тарап, бетті өпкен.
Ұмытуға халқымыфз жоқ оларды,
Олар біздің бақыт үшін қан төккен.
Өткізді олар сызды окопта күндерін,
Елестетем қанды кешіп жүргенін.
Естігендей болам жаудың шебіне,
Атой салған сарбаздардың үндерін.
Талай жанды қиды ажал балтасы,
Жауды жеңіп қайтты ауылға қаншасы.
Құрметті ұстаздар, оқушылар! Жеңістің 70 жылдық мерекесіне орай «Желбіре, Жеңіс жалауы» атты әдеби монтажымызды бастауға рұқсат етіңіздер!
Біржан Жеңіс жырын айтсын бүгін тіл-көмей,
Абзал досым, мүгедекті жүр демей.
Ел дегенде еңіреп туған ерлерді,
Еске алайық бір сәт тұрып үндемей.
70 жыл бейбіт көктем таң атқалы,
70 жыл шуақты күн таратты әнін.
70 рет көктемде содан бері
Ашылды жеңіс күннің парақтары.
Соғыста Отан деп от кешкендердің, елім деп еңіреген ерлердің, өзіңді тосамын деп өмірден өткендердің, ерлігі мен майдан даласында қаза болғандардың, сол апаттан зардап шеккен жандардың, мәңгіге оралмаөан, бірақ жүрегімізде шамшырақтай жарқыраған батырлардың рухына тағзым етейік.
Ақнұр: Соғысқа Қазақстанның 1 млн 200 мың адам қатысты. Олардың 400 мыңы әйелдер еді. Соғыс кезінде Қазақстаннан барған 500 жауынгер мен офицерлер, оның ішінде 100 қазақ ұлтының азаматы «Кеңес Одағының баиыры» деген ең жоғары атаққа ие болды. Олар – біздің мақтанышымыз.
« Ұяда не көрсең, ұшқанда соны аларсың». Адам ешқашан да анадан батыр болып тумайды. Айбындылық, батырлық, ерлік аспаннан түспейді. « Табандылықтың атасы татымды тәрбиеден бастау алады» деген Халық қаһарманы, даңқты батыр Бауыржан Момышұлы.
Бауыржан Момышұлы 1910 жылы 24-желтоқсанда Мыңбұлақтың басында, асқаралы тау бөктерінде, желмен ырғала сыбдырлап ән салған қарағайлы, қайыңды, қызғалдақты өлкенің баурайында дүние есігін ашқан екен.
Мәскеу үшін шайқаста Бауыржан Момышұлы басқарған батальон жауынгерлері асқан ерлік көрсетті. Жауынгерлер батырлықтың, тәртіптіліктің, ұйымшылдықтың үлгісін көрсете отырып өздерінен күшті төрт есе басым жаумен бір ай бойы күресіп, дұшпанды ойсырата жеңіліске ұшыратты, тізе бүктірді.
Сәния : Жеңіс күні бар әлемге әйгілі,
Көктем, шуақ тоғызыншы май күні.
Айтшы, кәне, біздің Жеңіс шеруі
Кездейсоқ па көктемге сай келуі?!
Біздің осы Жеңісіміз көктем боп,
Көңілдерге шұғыласын төккен көп.
Сонау жылы тоғызыншы май күні
Алмастырған қуанышқа қайғыны.
Бүгінгі күн — көптен күткен салтанатты күн, зымыраған уақыттың қанатында Жеңістің 70 – көктемі де келіп жетті.
Осынау сұрапыл соғыста майдан даласында жанкешті ғұмыр кешкен батыр жүректі қазақ қызы болды. Небары жиырма жасар қазақ қызы – Мәншүк. Еркін далада еркін өскен қазақ қызының ғұмыры сонау алапат соғыс жылдарында қыршындай үзіліп кете берді. Бірақ ұлы даласы үшін асқан ерлік көрсетті, батырлық танытты.
Қара көз қазақ қызы – Мәншүк батыр,.
Орнатқан дұшпанына заманақыр.
Сұлатқан сан фашисті баудай турап ,
Өнегең отаншылдық сайрап жатыр.
Әлия мен Мәншүкті ардақтау – исі қазақты ардақтау. Әлия мен Мәншүк – халық үшін егіз есім, бір ұғым. Мәншүк те, Әлия да жас еді.
Тверьдің орманы-жас, жері – кәрі,
Ата – қоныс санайды жұрттың бәрі.
Сол жерге Әлияның қаны сіңген,
Соғып тұр мерген қыздың жүрегі әлі.
Шаттансаң қыз тудым деп қазақ шаттан,
Әлия Отанына болған мақтан.
Казачиха маңында тұлғасы тұр,
Дегендей « Ерлікке аттан, жеңіске аттан!»
Сол жермен сонау заман Пушкин өткен,
Желдіртіп қоңыраулы атын жеккен.
Сол жерді жаудан сақтап қаламын деп,
Қазақтың Әлия қызы қанын төккен.
Мақтанбаймын қалайша , марқаймаймын,
Уақыт бізге ғажап сыр айтар дәйім.
Барлығын да сыйлапты адамзатқа,
Ынтымақты, жеңісті дархан мамыр,
Күш – қайратың бойында тасқыны бар,
Мұқалмайтын төзімді достығы бар.
Талай тарих таңқалған куә болған,
Елімнің ерлік деген дәстүрі бар.
«Ешкім де ұмытылмайды, еш нәрсе де ұмытылмақ емес». Бұл сөздің астарындағы мағына өткенге емес, болашаққа арналған. Халқы үшін құрбан болған қаһармандарымыздың асқақ рухы елімізде мәңгі сақталады.
Мәңгілікке айналып өткенімен,
Керуен тартып көгілдір көк төрімен.
Қайтқан құс боп қиқулап туған елге,
Оралады әр жылдың көктемімен.
Кеңге сілтеп құлашты, өрісті біз ,
Ғарышқа да аудардық қонысты біз.
Бейбіт күннің әр таңғы тынысы үшін ,
Біз солардың алдында борыштымыз.
Ән «Сарбаздар» орындайтын Еркінбек Біржан
Источник
?деби-монтаж.Ж?ТБ ?асыр дерті
?деби-монтаж
Ж?ТБ ?асыр дерті
Ма?саты: О?ушыларды салауатты ?мір с?ре білуге т?рбиелеу, шылым шегуді?, ішімдікті?, наша?орлы?ты?, СПИД-ті? адам а?засына зиянды ?серлерін ашып к?рсету, соларды? салдарынан туатын аурулар туралы о?ушыларды? білімдерін жетілдіру, сана – сезімдерін т?рбиелеу. Ж?ргізуші:
Армысыздар ??рметті ?стаздар ж?не о?ушылар!
Елбасымыз Н. ?. Назарбаев ?здері?ізге белгілі елімізді? дамуыны? ?за? мерзімді « ?аза?стан – 2030» стратегиясында халы? денсаулы?ын са?тауды басты ба?дар ретінде ?арастыр?анын білесіздер. Я?ни, мемлекетті? бірінші кезектегі ат?аратын шараларыны? бірі халы? денсаулы?ын ны?айту. Адамны? а?ыл – ойын, денсаулы?ын, ?абілетін дамыту м?селелеріне тікелей ?атысы бар ма?ызды е?бектерінде шы?ысты? ?йгілі ойшыл – ?алымы ?л – Фараби: «Жас жеткіншектері?ізді к?рсеті?із, мен сіздерді? болаша?тары?ызды айтып берейін», – деген екен. Олай болса, бізді? болаша?ымыз «Жастар!». «Ж?ТБ ?асыр дерті» атты ?деби монтажымызды бастаймыз.
1 о?ушы: Арман
?рейлі СПИД деген ?асыр дерті, Айыр?ан с?лулы?тан адам к?ркін Мас?ара, с?лу ?аза? ?рпа?тары! Талан?ан ар — ожданы, сезім еркі.
2-о?ушы: Назира
Халы?пыз ?азыналы ?арапайым,
Дар?анды?ы, м?рттігі даладайын,
?ам жейт??ын кезе? келді,
Ойланып ке?есетін ?рпа? жайын.
3-о?ушы Н?рислам
Аман болсын балалар, Аман болсын аналар, Дені сау боп елімні?, Аман болсын адамдар!
4-о?ушы: Данаг?л
Біз СПИД — ке ?арсымыз! Б?кіл ?лем к?ресуде — Індетімен ?асырды?, Емін ?лі таппады ешкім Сол бір з?лым, па?ырды?. К?ннен к?нге ?л?аюда Ауруларды? саны деп, Д?рігерлер дабыл ?а?ып, Шырылдады, а? ?рды, Д?ние ж?зі адамзатты ?ор?ану?а ша?ырды!
К?рініс: «Шылым шегуді? пайдасы»
Сахна?а ?арт пен жас бала шы?ады
Бала /Ерс?лтан/: Ата мен шылым шегуді ?йреніп ж?рмін. ?алай ойлайсыз, б?л денсаулы??а пайдалы ма?
Ата /Диас/: Шылым шегуді? «?ш пайдасы» бар, балам. Біріншіден, шылым шеккен адам еш?ашанда ?артаймайды.
Ата: Себебі ол ?артайып ?лгірмейді. Шылым шегетіндерді? ?мірі ?ыс?а болады, олар жастай ?ліп кетеді, балам. Екіншіден оларды? ?йін еш?ашан ?ры тонамайды.
Ата: Себебі, балам, шылым шегетін адамны? ?кпесі таза болмайды, к?ндіз-т?ні к?ркілдеп ж?телумен болады. ?рылар ?й иесіні? ж?телін естіп, ?йге жа?ындай алмайды. ?шіншіден, шылым шегетін адамды ит ?аппайды.
Ата: Себебі олар ?те ерте м?гедек болып ?алады да, тая??а с?йеніп ж?реді.Ал ?олында тая?ы бар адам?а ит жа?ындай ма , айналайын?
Бала: Ата, шылымны? ендеше т?к пайдасы жо? екен?ой.
Д?л осындай кеселден
Са?тай ж?рші ылайым!
5 о?ушы: Райымбек
К?рк-к?рк к?к ж?тел, К?ркілдеген к?к ж?тел. Жасы?нан шексе? темекі, Т?бі?е сені? сол жетер. Т?тінмен ыстап ?кпені, Никотин уын т?ккені. Ж?ректі? ?стап талмасы, Мишы?ты? ??р?ап кеткені. Салауатты ?мір с?реміз, Темекіні шекпейміз.
6 о?ушы: ??ралай
Оу, адамзат, ??ла?ы? сал, Саулы? тіле басы?а, Са?тана біл ?айраттанып, Енжар болма, жасыма. Наша?орлы?, ішімдіктер ?рындырар тегінде, Салауатты ?мір салты Т?рсын ?ркез есі?де!
7-о?ушы: Арман
Біз б?гін соларды айтып тол?анамыз
Жат ?ылы? пен ?деттен ?орланамыз
Осында ке?ес ??р?ан ?она?тармен,
Жат ?ылы?тар жа?дайын ?ол?а аламыз.
8-о?ушы: А?ж?ніс
Жа?ымсыз істен аула? бол, Жа?сы іске жа?ын бол! Зиянды затпен жау болып, Адамды??а асы? бол!
?н: « СПИД жойылсын». Орындайтын 6 сынып ?ыздары. 9-о?ушы: Ай?аным
Ж?з б?рса? наша?орлы??а
Ж?ресі? азап ?орлы?та
Шайтанны? жолын о? санап
?зі?ді досым ?ор т?тпа.
10 о?ушы: Айдана
Он екі м?ше? сау бола
Есірткі у?а алданба,
Жігерсіздікті ар сана.
11 о?ушы: ?ара?ат
?детке теріс желеу к?п,
Тауып ап ?ні? ж?деу боп
Сорлатпа, досым, ?инама,
Ана?ны? жанын егеу боп.
Ж?ргізуші: Мектебімізді? 6-сынып о?ушыларыны? ?йымдастыруымен «Біз жастар наша?орлы??а ?арсымыз» атты к?рінісін тамашала?ыз.
Айдана: — М? мынаны ?ара?дар!Мынау кім?
А?ж?ніс: — ?й, мынау бізбен о?ы?ан Тимур ?ой.
??ралай:-Не болып кеткен? Бая?ыда бетке ?стар о?ушы еді ?ой?
Айдана:— Ия, д?л солай. Мынау Тимур мені? парталасым бол?ан. ?андай таныс едік.
А?ж?ніс:— 2 жыл ішінде мынадай д?режеге жеткені ме?
?ара?ат:— Мынау ?айсы? Не деп т?рсы?дар? Сендер кімсі?дер? Мен сендерді тіпті танымаймын. Ма?ан анаша болды, мені? ?асыма т?рмай кеті?дер.
??ралай:— Тимур са?ан не бол?ан.Біз сенен не с?рап т?ры?, сен бізден не с?рап т?рсы?. О?уы? ?айда?Ата-ана?ды аямайтын ?андай адамсы?? Ерте?гі к?нде де ?зі? де ата-ана болмайсы?ба?
?ара?ат: Мен сендерді танымай т?р?аным менде еш?андай ес жо?. Рсындай к?йге т?сірген мына ??р?ыр есірткі. Мынау болма?анда ?мір с?рер едім. Біра? мен ?азір де б?л есірткісіз ?мір с?ре алмаймын. Ма?ан к?мек керек.
Айдана: -??рдас біз са?ан деген к?мегімізді аямаймыз.Сен ?азір бізбен бірге жа?а ?мірге атта?айсы?.
Ай?аным: — Ж?р кеттік
Б?рі: Біз жастар наша?орлы??а ?арсымыз?
Ж?ргізуші:
?л, ?ызы к?бейсін- деп осымен б?гінгі жиынымызды жабы? деп жариялаймыз.
Источник
